Muzeum Powstania Chochołowskiego
Otwarte w 1978 r. Muzeum Powstania Chochołowskiego mieści się w zabytkowej chałupie należącej niegdyś do zamożnego gospodarza, Jana Bafii. Chałupa wybudowana jest z drewna w stylu typowo podhalańskim. Posiada sień, izbę „czarną”, izbę „białą”, komorę oraz wyżkę nad komorą. Wyżka – jest to komora lub izba umieszczona na poddaszu w dawnych wiejskich i małomiasteczkowych budynkach mieszkalnych. Dziś spotykana jeszcze na Podhalu i Orawie. Wnętrze chałupy zostało tak urządzone, aby połączyć dzieje ważnego dla tego regionu powstania chochołowskiego z wystawą etnograficzną. Dzięki niej dowiadujemy się, jak żyła góralska rodzina w połowie XIX wieku.
Podhalańska wieś Chochołów ma bogatą, sięgającą początków XVI wieku historię. Największą sławę na Podhalu przyniosło wsi powstanie chochołowskie w 1846 roku. Było to krótko trwające zbrojne wystąpienie przeciwko Austro-Węgrom w czasie rewolucji krakowskiej. Poprzedzało ono Wiosnę Ludów. Plan włączenia się do powstania przeciwko monarchii austro-węgierskiej narodził się w wyniku kontaktów miejscowych spiskowców z docierającymi na Podhale wysłannikami. Nawiązali oni kontakt z działaczami narodowymi.
Byli to: nauczyciel i organista Jan Kanty Andrusikiewicz, ksiądz Leopold Kmietowicz z Chochołowa i ksiądz Michał Głowacki „Światopełka” z Poronina. Stanęli oni później na czele chochołowskiego tzw. „poruseństwa”. Wystawa muzealna przedstawia przygotowania i przebieg rewolucji krakowskiej 1846 r. oraz chochołowskiego powstania. W Muzeum możemy zapoznać się z sylwetkami jego przywódców, zobaczyć dokumenty dotyczące zbrojnego wystąpienia, czy listę jego uczestników. Wystawa porusza też temat smutnego zakończenia „poruseństwa”, czyli represje zaborcy.
Powstanie chochołowskie, choć trwało krótko, żyło i nadal żyje w świadomości mieszkańców wsi. Potwierdza to ukazana w Muzeum dokumentacja obchodów rocznicowych powstania, wymownych zwłaszcza u progu walki o niepodległość w 1913 roku. Wystawę zamyka pokaz piśmiennictwa. To teksty naukowe oraz poezja i proza, w których powstanie chochołowskie znalazło swoje odbicie. Zgromadzono też przykłady współczesnej rzeźby ludowej i obrazów na szkle o tematyce powstańczej.
Aplikacja – wirtualny spacer po obiekcie
Chata muzeum jest drewniana. Usytuowano ją na planie prostokąta. Ściany zbudowano z grubych poziomych bali. Spadzisty dach pokrywa gont, czyli zachodzące na siebie deseczki. Wnętrze mieści kilka pomieszczeń: sień, izbę „czarną”, izbę „białą”, komorę oraz tak zwaną wyżkę nad komorą. Izba biała jest długa na około siedem metrów, szeroka na około cztery. Podłoga, sufit i ściany pokrywają deski. Pod sufitem biegną drewniane belki poprzeczne. Prostopadle do nich, a równolegle do dłuższej ściany budynku umieszczono grubą belkę. To tak zwany sosrąb. Z jednej strony styka się on z futryną drzwi wejściowych do izby białej. Z drugiej strony dochodzi do drzwi prowadzących do kolejnego pomieszczenia, czyli komory. Na belce wyryto ozdobne wzory, napisy, między innymi litery [I Ha eS] IHS.
Na lewo od drzwi do izby białej stoi piec z bielonych płaskich kamieni. Kształt pieca zbliżony jest do prostopadłościanu. Na prawo od pieca wisi na ścianie półka z naczyniami. Pod półką ustawiono skrzynię z ciemnego drewna. Na futrynie po lewej stronie zostało przymocowane naczyńko z wodą święconą. Nad drzwiami, które prowadzą do tak zwanej komory biegnie długa listwa ułożona prostopadle do sosrębu. Za listwą, umocowaną pod kątem do ściany ustawiono obrazy na szkle. Przedstawiają kolorowe wizerunki świętych. Listwa posiada też haczyki. Wiszą na nich gliniane dzbanki w malowane kwiaty.
Na lewo od drzwi do komory stoi łóżko przykryte biało-brunatnym kocem i ozdobione poduszkami. Przy łóżku znajdują się drewniane krzesła z oparciami. Na prawo umieszczono dużą, wysoką na ponad metr, malowaną drewnianą skrzynię. Przy skrzyni stoi drewniany stół. Długie deski przymocowane do dłuższych ścian izby tworzą ławki. Na lewo od drzwi zawieszono na ścianie plansze z historią powstania.
Komora to kwadratowa izba o ścianach długości około czterech metrów. Na prawo od drzwi stoi piec z bielonych płaskich kamieni. Piec to nieregularny wielościan. Najwyższa część ma około dwa metry. Niższa – nieco powyżej metra. Na piecu stoją gliniane brązowe garnki. W izbie znajduje się kołyska, obok łóżko nakryte biało-czarną kapą. Dwie poduszki leżą jedna na drugiej. Pod ścianą stoi kołowrotek. Wzdłuż ściany między piecem a łóżkiem biegnie długa ławka z pojedynczej deski. Ściany zdobią ilustracje za szkłem przedstawiające historię okolicy, jej mieszkańców oraz ich kulturę.
