Cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Bożej w Hańczowej
Cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Bożej w Hańczowej należy do najbardziej okazałych obiektów drewnianej architektury sakralnej w tej części Karpat. Świątynia przez około 250 lat służyła grekokatolikom. Od 1958 roku jest na powrót świątynią parafialną parafii prawosławnej. Hańczowa położona jest w dolinie rzeki Ropy, pomiędzy Uściem Gorlickim a Wysową. Miejscowość została zasiedlona prawdopodobnie w XV stuleciu. Większość jej mieszkańców stanowili Rusini, których z czasem zaczęto nazywać Łemkami. Pierwotnie byli oni wyznawcami prawosławia. Jednak po podpisaniu przez część prawosławnych biskupów aktu unii brzeskiej z Kościołem rzymsko-katolickim, zostali tak zwanymi unitami, zwanymi od końca XVIII stulecia grekokatolikami.
Cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Bożej wzniesiono w pierwszej połowie XVII wieku jako świątynię prawosławną, o czym świadczy tablica fundacyjna z datą 1644 r. i imieniem „Lazara Hancowskiego” prawdopodobnie cieśli. Świątynia była gruntownie remontowana i przekształcona w drugiej połowie XIX wieku. Unici modlili się w cerkwi do 1947 roku. Wtedy bowiem wszystkich Łemków za wyjątkiem jednej rodziny decyzją władz komunistycznych Polski ludowej wypędzono z rodzimej miejscowości na tzw. Ziemie Odzyskane.
Opuszczona świątynia służyła początkowo rzymskim katolikom. W końcu jej gospodarzem został Kościół Prawosławny. Cerkiew jest orientowana. Oznacza to, że prezbiterium z ołtarzem wskazuje kierunek wschodni, skąd ma po raz drugi przyjść Zbawiciel, aby dokonać Sądu Ostatecznego. Z prezbiterium łączy się szeroka, przeznaczona dla wiernych, nawa. Za nią, od strony zachodniej znajduje się babiniec, w którym gromadziły się kiedyś wyłącznie kobiety. Nad przedsionkiem wznosi się wieża., Być może jest ona najstarszym, bo XVIII-wiecznym, elementem budowli.
Ściany cerkwi postawiono w konstrukcji zrębowej. Belki położono poziomo i połączono w narożnikach. Wieża natomiast ma konstrukcję słupowo-ramową. Wspiera się więc na pionowych słupach, które wzmocniono poziomymi i ukośnymi belkami. Wystrój i wyposażenie cerkwi pochodzą głównie z XVIII i XIX wieku. Szczególnie interesujące są malowidła, które pokrywają ściany i stropy. Wzrok przyciąga oryginalny ikonostas. To przegroda oddzielająca nawę od prezbiterium z szeregiem ikon. Interesujące są również ołtarze boczne, ołtarz w prezbiterium czy chorągwie.
Aplikacja – wirtualny spacer po obiekcie
Cerkiew w Hańczowej składa się z prezbiterium, zakrystii, nawy, babińca, przedsionka i kruchty. Ma około 22 metrów wysokości, oraz 34 metrów długości. Najszersza jest nawa – w tym miejscu bryła ma 10 metrów szerokości. Dwie ustawiono ukośnie, środkową – prostopadle do ścian bocznych.
Każdą część cerkwi nakrywa osobny dach pokryty blachą. Nad dachami wznoszą się trzy kopuły zwieńczone krzyżami Wieża stoi nad przedsionkiem. Ma ściany nachylone lekko ku środkowi. Wieńczy ją nieco szersze pomieszczenie w kształcie sześcianu. To tak zwana izbica. Jest ona obita pionowymi deskami, czyli szalowana. Przy górnej krawędzi ścian izbicy namalowano na deskach tarcze zegarowe. Ściany świątyni pokrywa gont. To małe deseczki zachodzące na siebie niczym łuski. Mają jasnobrązową barwę naturalnego drewna.
Wystrój wnętrza zachwyca bogactwem zdobień. Światło wpada z obu stron przez prostokątne okna. Wydobywa kolory malowideł zdobiących ściany i stropy. Wiele przedstawionych motywów do złudzenia naśladuje trójwymiarowe ozdoby. Ten zabieg nazywa się iluzjonizmem. Strop nawy obiega na przykład wymalowany gzyms. Okala on błękitne niebo usiane gwiazdami. Na tym tle, w środkowej części stropu namalowano szeroką złotą ozdobną ramę. Zawiera ona scenę Przemienienia Pańskiego. Bierze w niej udział sześć postaci . Apostołowie Piotr, Jakub i Jan ubrani są w białe, niebieskie, żółte, czerwone i zielone szaty. Leżą na ziemi. Zasłaniają oczy od blasku. Bije on od unoszącego się ponad nimi Jezusa w białej szacie. Po bokach towarzyszą mu Mojżesz i Eliasz w granatowo-czerwonych szatach. Otacza ich świetlisty obłok.
Między nawą a prezbiterium wznosi się przegroda pełna ikon, czyli ikonostas. Zawiera cztery poziome rzędy ikon. To obrazy malowane na desce. Pierwszy rząd od dołu to ikony miejscowe. Przedstawiają najbardziej szanowanego na Łemkowszczyźnie Św. Mikołaja, Matkę Bożą z Dzieciątkiem, Chrystusa Nauczającego z Ewangelią, oraz ikonę dotyczącą wezwania świątyni. W tym wypadku to ikona pod tytułem Opieka Matki Bożej, czyli Pokrow. To welon, którym Maria ochrania wiernych zgromadzonych przy niej.
Na wysokości pierwszego rzędu ikonostas zawiera troje drzwi. Środkowe to carskie wrota, przez które przechodzić mogą tylko duchowni prawosławni. Natomiast bocznymi – diakońskimi przechodzić mogą tylko mniszki prawosławne oraz osoby płci męskiej wyznania prawosławnego pełniący posługę w świątyni – ministranci, lektorzy oraz starosta cerkiewny. Skrzydła drzwi mają kształt niezwykle ozdobnej złoconej kraty. Stanowią ją wijące się gałązki winorośli. Drugi rząd przedstawia Ostatnią Wieczerzę w Wieczerniku oraz najważniejsze święta cerkwi prawosławnej. Pośrodku trzeciego rzędu znajduje się Chrystus Wszechmocny wraz z Matką Bożą, Janem Chrzcicielem oraz aniołami. Na prawo i na lewo biegną ikony 12 Apostołów. Rząd ten zwie się Deesis, czyli Wstawiennictwo. Czwarty rząd zawiera pośrodku scenę Ukrzyżowania. Po obu jej stronach umieszczono wizerunki 12 starotestamentowych proroków i patriarchów.
Ikony okalają bogato rzeźbione, złocone ramy.
