Kościół pod wezwaniem św. Marcina w Jawiszowicach
Kościół pod wezwaniem św. Marcina w Jawiszowicach należy do najcenniejszych i najlepiej zachowanych zabytków drewnianej architektury sakralnej w zachodniej Małopolsce. Co ciekawe, do świątyni wchodzi się z placu ks. Profesora Józefa Tischnera. Sławny filozof był w 1955 roku przez kilka miesięcy wikarym w Jawiszowicach. Pierwsza wzmianka o miejscowości pojawiła się w źródłach w pierwszej połowie XIV wieku. Dotyczyła działającej już tutaj od pewnego czasu parafii, jednej z najstarszych na tym terenie. Miejscowość znajdowała się wówczas w granicach niezależnego księstwa oświęcimskiego. Dopiero w XV wieku zostało ono przyłączone do Królestwa Polskiego.
O pierwszym jawiszowickim kościele nic nie wiadomo. Drugi wzniesiono na początku XVI wieku. Przetrwał do lat 80. następnego stulecia. Budowa trzeciej, zachowanej do dziś, świątyni została ukończona w 1692 roku. Później wielokrotnie potrzebowała ona gruntownych remontów i odnowień. Było to szczególnie konieczne po zniszczeniach II wojny światowej i próbach podpaleń z 1968 i 2010 roku.
Kościół, zgodnie z dawną chrześcijańską tradycją, jest orientowany. Oznacza to, że prezbiterium z ołtarzem postawiono od wschodu, gdzie ma ponownie objawić się Chrystus.
Z prezbiterium łączy się szersza od niego nawa. To przestrzeń dla wiernych. Od strony zachodniej znajduje się przedsionek, nad którym wznosi się wieża. Prezbiterium i nawę postawiono na zrąb. Ściany wykonano więc z poziomych belek, które w narożnikach połączono specjalnymi nacięciami – zamkami ciesielskimi. Wieża ma konstrukcję słupową złożoną z pionowych słupów i poziomych belek. Wystrój wnętrza jest bardzo kolorowy. Wyposażenie reprezentuje różne style. Obok charakterystycznego dla średniowiecza gotyku można zobaczyć zabytki barokowe czy rokokowe z XVII i XVIII wieku. Wiele elementów pochodzi też z ostatnich dwóch stuleci.
Aplikacja – wirtualny spacer po obiekcie
Kościół pod wezwaniem św. Marcina w Jawiszowicach składa się z następujacych głównych części: nawy, prezbiterium, zakrystii oraz wieży nad przedsionkiem. Prezbiterium jest zakończone trójbocznie. Świątynia ma około 16 metrów wysokości, 20 metrów długości oraz 10 metrów szerokości. Od północy dobudowano do niej zakrystię na planie wydłużonego prostokąta. Wieżę wieńczy izbica. To pomieszczenie przeznaczone na dzwon. Na szczycie wznosi się baniasty hełm zakończony krzyżem. Bryłę kościoła nakrywa dwuspadowy dach z szerokim okapem. Pośrodku jego długości wznosi się wieżyczka z dzwonem, czyli sygnaturka.
Kościół od połowy ścian okala zadaszenie wsparte na filarach. To podcienia. Pokrywa je gont – cienkie deseczki zachodzące na siebie. Gont znajduje się także na hełmie i ścianach wieży, na sygnaturce, oraz na dachu. Izbicę pokrywają pionowe deski. Natomiast ściany kościoła stanowią surowe poziome belki. Okna są zakończone półkoliście. Jedynie ścianę kończącą prezbiterium zdobi okrągłe okno. Do kościoła prowadzi wejście przez przedsionek oraz przez południową ścianę nawy. Po obu stronach nawy w narożnikach ustawiono dwa ołtarze boczne.
Całe sklepienie zdobi malowidło. Ma żywe, błękitne tło. Dookoła biegnie szeroki pas pełen roślinnych wzorów. Wiją się zielone gałązki z liśćmi, czerwienią się kwiaty. Pośród nich umieszczono medaliony z wizerunkami świętych. Wewnątrz tej ramy na błękitnym tle, niczym na niebie, jaśnieją gwiazdy. W samym centrum sklepienia namalowano scenę Zesłania Ducha Świętego. Nad dwunastoma apostołami unoszą się języki ognia oraz biała gołębica. Pomarańczowe ściany nawy zdobią u góry i na dole zielone roślinne wzory.
Pomiędzy nawą a prezbiterium biegnie u góry drewniana belka zwana tęczową. Wznoszą się na niej barokowe rzeźby sceny Ukrzyżowania. Chrystus Ukrzyżowany, pod krzyżem klęczy Maria Magdalena, z lewej strony w pozycji modlitewnej Matka Boża, z prawej św. Jan ewangelista.. Na belce wyryto pozłacany napis: Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata. Ponad belką tęczową, na ścianie tęczowej znajduję się malowidło na którym ukazani są aniołowie adorujący krzyż z Barankiem Eucharystycznym. Jest to malowidło z okresu Młodej Polski.
Całą tylną ścianę prezbiterium zajmuje okazały barokowy ołtarz główny. Jest to trzypoziomowy układ rzeźb, wijących się ozdobnie gałęzi, kolumn i obrazów. Pośrodku umieszczono wizerunek Matki Bożej Śnieżnej i Jezusa. Po obu stronach pną się złocone kolumny. Między nimi, po lewej stronie figura św. Piotra z kluczami, po prawej – św. Pawła z mieczem. Całość wieńczy obraz Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
Pełen przepychu ołtarz pomalowano głównie na zielono, złoto i bordowo.
Ściany prezbiterium są pomarańczowe. Sklepienie wypełnia namalowane błękitne niebo pełne złotych gwiazd. Pośrodku umieszczono scenę Koronacji Najświętszej Marii Panny. Klęczy ona z uniesionymi dłońmi. Obok Jezus unosi koronę. Nad nimi czuwa Bóg Ojciec w postaci starca z długą siwą brodą. W każdym z czterech rogów tego malowidła znajduje się wizerunek jednego z ewangelistów w złotym otoku. Całość dopełniają wzory roślinne przeplatające się wzdłuż krawędzi stropu. Wnętrze kościoła wypełniają liczne rzeźby i obrazy. Przedstawiają świętych i sceny z Pisma Świętego.
Wśród nich najstarsza jest figura Piety. Pochodzi z XIV wieku. Znajduje się na północnej ścianie prezbiterium. Ma 90 centymetrów wysokości. Matka Boża siedzi ubrana w złotą szatę i błękitny płaszcz. Trzyma na kolanach martwe ciało Jezusa. Jego głowa opiera się o jej prawe ramię. Matka Boża czule obejmuje syna. Prawa dłoń dotyka niemal krwawej rany w klatce piersiowej. Owalną pulchną twarz Marii okala błękitna chusta. Oczy Matki Bożej są duże i wyraźne, usta czerwone, policzki rumiane. Blade ciało Chrystusa ma twarz i proporcje dorosłego. Jest jednak wielkości paroletniego dziecka. Ma brązowe włosy i brodę. W głowę wbija się korona cierniowa, spod której sączy się krew. Biodra nagiego Chrystusa okrywa marszczona biała opaska.
