Cerkiew pod wezwaniem św. Paraskiewy w Kwiatoniu
Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Paraskiewy w Kwiatoniu zalicza się do najbardziej malowniczych obiektów sakralnych na terenie Beskidu Niskiego. Za datę postawienia świątyni uznaje się rok 1700. Wiele wskazuje jednak na to, że została wzniesiona nieco wcześniej. Kwiatoń zamieszkiwali wówczas Łemkowie. Ich przodkowie przybyli tutaj ze wschodu i z południa. Byli wierni wschodniej tradycji chrześcijaństwa. Posługiwali się własnym językiem wschodniosłowiańskim. Dolinę, w której znajduje się Kwiatoń, zasiedlono w XIV i XV wieku. Po 1596 roku, kiedy część biskupów prawosławnych podpisała unię brzeską, uznając zwierzchnictwo papieża i dogmaty katolickie, Łemkowie stali się w większości unitami, czyli grekokatolikami. Po II wojnie światowej komunistyczne władze wysiedliły Łemków na tak zwane ziemie odzyskane. Cerkiew stała przez pewien czas opuszczona.
W1947 r. gospodarzem została parafia rzymskokatolicka w Uściu Gorlickim. Cerkiew przemianowano na kościół filialny pod wezwaniem Matki Bożej Królowej. Obecnie jest świątynią służącą lokalnej wspólnocie cerkwi greckokatolickiej i świątynią pomocniczą parafii rzymskokatolickiej w Uściu Gorlickim. Patronką cerkwi jest niezwykle popularna w Kościele wschodnim święta Paraskiewa. Pochodziła z pobożnej rodziny greckiego kupca, jej imię przetłumaczone z języka greckiego na polski brzmiałoby – Piątek. Święta otrzymała je gdyż urodziła się w Wielki Piątek i na cześć męki Jezusa Chrystusa otrzymała starogrecką nazwę dnia tygodnia – czyli Paraskiewa. W 2013 roku cerkiew została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO.
Cerkiew w Kwiatoniu składa się z trzech części. Środkowa to przeznaczona dla wiernych, kiedyś wyłącznie mężczyzn, nawa. Od zachodu przylega do niej służący kobietom babiniec, nad którym wznosi się wieża. Po stronie wschodniej znajduje się natomiast prezbiterium z ołtarzem. Nawę i prezbiterium wzniesiono najwcześniej. Mają konstrukcję zrębową. Ściany wykonano z drewnianych, kładzionych jedna na drugą, belek jodłowych. W narożnikach zostały połączone zamkami ciesielskimi. Młodsza o kilkadziesiąt lat wieża jest konstrukcji słupowej. Wspiera się na pionowych słupach, do których przymocowano poziome belki. Pomieszczenia nakryto dwoma rodzajami stropów: płaskim i tak zwaną kopułą namiotową. Ta ostatnia zwęża się uskokowo ku górze.
Pochodząca z początku XX w. polichromia, czyli wielobarwne malowidła ścienne, naśladuje marmurowe płyty z wystroju murowanych kościołów. Oddaje też motyw błękitnego nieba. Na tych tłach znajdują się przedstawienia Matki Bożej, świętych i bohaterów wiary z Pisma świętego. Przeciwległe boczne ściany nawy zdobią ponadto obrazy: Zdjęcie z krzyża i Matka Boża z Dzieciątkiem. Obydwa pochodzą z dawnych ołtarzy bocznych. Ogromną wartość artystyczną posiada ikonostas z początku XX wieku. Mieniąca się kolorami ściana zasłania przed oczami wiernych ołtarz w prezbiterium. Drewnianą oprawę wykonał snycerz Andrzej Szajna. Obrazy są dziełem Michała Bogdańskiego.
Aplikacja – wirtualny spacer po obiekcie
Cerkiew pod wezwaniem św. Paraskiewy w Kwiatoniu otacza niewysokie ogrodzenie z drewnianych belek nakrytych gontowym daszkiem. Gont to cienkie, zachodzące na siebie deseczki. Na teren świątyni wkracza się przez jedną z dwóch drewnianych bram. Każda z nich zwieńczona jest drewnianym hełmem z krzyżem na szczycie. Budynek otaczają masywne drzewa – lipy. Cerkiew zbudowano na wydłużonym planie złożonym z trzech kwadratów. Stanowią one podstawę trzech części cerkwi: najniższego prezbiterium, wyższej nawy oraz smukłej wieży. Wznosi się ona nad babińcem. Prezbiterium zwrócone jest na wschód. Wejście do świątyni znajduje się w zachodniej ścianie babińca, prowadzi ono przez portal. To ozdobne obramienie drzwi o wykroju spłaszczonego, składającego się z trzech części liścia.
Zarówno ściany cerkwi, jaki i dach obito gontem. Wyjątek stanowi górna część wieży. Tam zewnętrzne ściany pomieszczenia na dzwony zwanego izbicą pokrywają pionowe deski. Wieżę wieńczy baniasty hełm. Prezbiterium i nawę przykrywają wysokie, dwukrotnie łamane dachy w kształcie namiotów. Uskoki dachów ozdobione są wzorem. To wycięte w deskach łuki. Wszystkie z trzech dachów wieńczą metalowe krzyże.
Wejście do cerkwi prowadzi przez babiniec do nawy. Jej zachodnią część oraz ściany babińca obiega chór z rzeźbioną balustradą i wzorem z liści i kwiatów. Na stropie babińca znajduje się malowidło Opieki Bogurodzicy. Jest to przedstawienie Matki Bożej. Rozpościera nad światem biały welon, spływający z jej rozłożonych szeroko rąk. Pod welonem stoją grupy wiernych z królami na czele. Scenę tę otacza złota rama o nieregularnym kształcie.
Po dwóch stronach nawy stoją ławki. Przy nich – chorągwie procesyjne. Sklepienie nawy wypełnia polichromia czyli wielobarwne malowidło ścienne. Przedstawia błękitne niebo pełne złotych gwiazd. W części centralnej o kształcie kwadratu namalowano Przemienienie Pańskie. To Chrystus wraz z Mojżeszem, Eliaszem i trzema apostołami. Od Zbawiciela w białej szacie bije boski blask. Boczne ołtarze mieszczą ikony Matki Bożej z Dzieciątkiem, oraz Zdjęcia z Krzyża Chrystusa.
Nawę od prezbiterium oddziela ikonostas. To ozdobna, pokryta ikonami ściana. Składa się z czterech rzędów ikon. Zawiera troje drzwi, przeznaczonych tylko dla kapłana. Środkowe to tak zwane carskie wrota dekorowane medalionami z wizerunkami ewangelistów. Po bokach mieszczą się węższe wrota diakońskie. Całość robi wrażenie bogactwem zdobień i ilością złoceń.
W prezbiterium znajduje się ołtarz główny. Pośrodku drewnianego podwyższenia usytuowana jest złota skrzynia zawierająca ikonę Chrystusa i apostołów. Dookoła rozstawione złote świeczniki. Całość okrywa baldachim wsparty na czterech kolumnach.
