Cerkiew pod wezwaniem św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku
Cerkiew pod wezwaniem św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku jest najstarszą cerkwią w całym Beskidzie Niskim. Niektóre jej fragmenty liczą ponad 400 lat. Świątynia była wielokrotnie przebudowywana. W 1813 roku, w wyniku zagrożenia powodzią, została nawet w całości przeniesiona o 150 m w bezpieczniejsze miejsce. Przez większość czasu cerkiew służyła miejscowym grekokatolikom, zwanym też unitami. Byli to dawni wyznawcy prawosławia, którzy po tak zwanej unii brzeskiej z końca XVI wieku uznali zwierzchność papieża i katolickie dogmaty. Zachowali jednak obrządek wschodni.
W tej części Karpat wywodzili się oni przede wszystkim z Łemków, ruskiej ludności mówiącej własnym językiem wschodniosłowiańskim. W trakcie i po II wojnie światowej komunistyczne władze zmusiły Łemków do opuszczenia rodzinnych stron. Najtragiczniejszy przebieg miało wysiedlenie z 1947 roku znane jako Akcja Wisła. Niedługo później cerkiew została przekształcona w kościół parafii rzymskokatolickiej. Cerkiew jest orientowana. Oznacza to, że prezbiterium, czyli pomieszczenie z ołtarzem głównym, jest zwrócone na wschód. Tam ma ponownie pojawić się Zbawiciel.
Od zachodu z prezbiterium łączy się nawa, w której gromadzą się wierni. Obydwie części świątyni mają konstrukcję zrębową. Ich ściany wzniesiono z ociosanych, ułożonych poziomo belek. W narożnikach połączono je za pomocą specjalnych nacięć. Trzecią częścią budowli jest znajdujący się pod wieżą babiniec. To pomieszczenie przeznaczone było kiedyś dla kobiet. Wchodzi się do niego z zewnątrz przez wąski przedsionek. Najcenniejsze elementy wystroju świątyni pochodzą z XVII i XVIII wieku. Unikatowym zabytkiem są polichromie, czyli malowidła ścienne w przylegającej do prezbiterium niewielkiej zakrystii. Zostały wykonane w 1607 roku.
W cerkwi zachowały się też dwa zdekompletowane ikonostasy: starszy z połowy XVII stulecia i młodszy, XVIII-wieczny. Spośród wielu wartościowych ikon, zdobiących ściany nawy i prezbiterium, warto wymienić niezwykle okazały Sąd Ostateczny, Proroka Aarona, Pietę, Św. Jakuba Młodszego Apostoła i Wniebowstąpienie. Przykładem wpływu rzymskokatolickiej tradycji jest stojący w nawie ołtarz boczny z XVIII stulecia. W 2013 r. cerkiew w Powroźniku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO.
Aplikacja – wirtualny spacer po obiekcie
Cerkiew pod wezwaniem św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku otacza kamienny, nakryty gontowym daszkiem, murek. Gonty to niewielkie deseczki wykonane z drewna drzew iglastych. Wejście do cerkwi znajduje się w zachodniej ścianie wieży. Długość całej bryły wynosi 21 metrów, szerokość nawy – 7 metrów. Świątynia składa się z trzech głównych części na planie prostokąta lub kwadratu. To prezbiterium z przyległą zakrystią, nawa oraz babiniec z poprzedzającym go przedsionkiem. Nad babińcem znajduje się czworoboczna wieża o pochylonych ku sobie ścianach. Nad każdą z części wznosi się osobny dach i baniaste hełmy. Wieńczą je metalowe krzyże. Najwyższa jest wieża, potem środkowa nawa i najniższe prezbiterium. Dach i ściany świątyni pokrywa gont.
Wchodząc do środka znajdziemy się w przedsionku poprzedzającym babiniec, następnie przechodzimy do nawy wypełnionej drewnianymi ławkami dla wiernych. W nawie przy południowej ścianie stoi ołtarz boczny z XVIII stulecia. Pomiędzy dwiema złoconymi kolumnami umieszczono obraz „Chrystus u słupa”. W zwieńczeniu znajduje się dużo mniejszy okrągły obraz „Boga Ojca na obłoku”.
Obrazy otaczają złocone ramy na czarnym tle. Na prawo i na lewo od kolumn wiją się rzeźbione gałęzie winnej latorośli. Zwisają z nich zielone i czerwone kiście owoców. Przy tylnej ścianie prezbiterium stoi ikonostas. To drewniana, ozdobna ściana. Stanowi konstrukcję dla umieszczonych w poziomych rzędach ikon. Zachwyca on swoją kolorystyką, utrzymaną w tonacji czerwieni, złoceniami rzeźbionych kolumienek z wijącymi się gałązkami winnej latorośli i kiści owoców.
Ikony przedstawiają między innymi Chrystusa, Marię, św. Jakuba Młodszego oraz Michała Archanioła.
W północnej ścianie prezbiterium znajduje się wejście do zakrystii. Całe jej ściany i strop pokrywają malowidła z XVII wieku. Przedstawiają na przykład wjazd Jezusa na osiołku do Jerozolimy, Ofiarowanie Izaaka, scenę Ukrzyżowania. Okna w prezbiterium wychodzą na stronę północną i wschodnią. W zakrystii umieszczono je od strony północnej i południowej. W nawie wszystkie trzy okna znajdują się od strony południowej.
