Cerkiew Opieki Matki Bożej w Owczarach
Cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Bożej w Owczarach jest jedną z najstarszych w tej części Karpat. Została zbudowana w 1653 roku, co potwierdza data, wyryta na nadprożu drzwi w przedsionku świątyni. Owczary nosiły wtedy jeszcze pierwotną nazwę Rychwałd, która została zmieniona dopiero po II wojnie światowej. Budowniczymi cerkwi byli Łemkowie, miejscowa ludność góralska, wierna wschodniej tradycji chrześcijaństwa. Posługuje się ona własnym językiem o cechach wschodniosłowiańskich. Łemkowie początkowo wyznawali prawosławie. Jednak pod koniec XVI wieku część biskupów prawosławnych podpisała tak zwaną Unię Brzeską, uznając zwierzchnictwo papieża i dogmaty katolickie. Łemkowie stali się więc w XVII wieku w większości unitami, czyli grekokatolikami.
Trudną kartę w historii miejscowych Łemków zapisała II wojna światowa. W 1947 roku zostali wysiedleni przez władze komunistyczne na tak zwane ziemie zachodnie. Dopiero po dziesięcioleciach część z nich wróciła na ojcowiznę. Obecnie cerkiew służy zarówno wiernym z greckokatolickiej parafii w Owczarach, jak i rzymskim katolikom z parafii w Sękowej. Świątynia ma typową dla łemkowskich cerkwi trzyczęściową budowę. Pośrodku znajduje się nawa, w której gromadzą się wierni. Jest najstarsza i pochodzi z XVII wieku. Od wschodu przylega do niej wybudowane na początku następnego stulecia prezbiterium. To przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa oraz służby liturgicznej. Natomiast od zachodu do nawy przylega pomieszczenie dawniej przeznaczone dla kobiet tzw. babiniec. Nad nim wznosi się najpóźniej postawiona wieża.
Skierowanie prezbiterium ku wschodowi świadczy o tym, że cerkiew, zgodnie z dawną tradycją, jest orientowana. Oriens po łacinie znaczy wschód. To właśnie tam na końcu świata ma ponownie pojawić się Zbawiciel. Nawa i prezbiterium są konstrukcji zrębowej. Solidne belki ułożono poziomo jedną na drugiej i połączono w narożach. W ten sposób powstały ściany budowli. Wieża ma konstrukcję słupowo-ramową, złożoną z pionowych słupów i poziomych belek. Zdobiące wnętrza wielobarwne malowidła ścienne, czyli polichromia, powstały w 1938 roku z okazji 950-lecia Chrztu Rusi.
Na uwagę zasługuje też osiemnastowieczny ikonostas. To ściana ikon oddzielająca nawę od prezbiterium. Ikonostas w Owczarach został pomalowany na niebiesko, czerwono i złoto. Dekorację stanowią m.in. ażurowe kolumny z motywem liści winorośli. Poza ikonostasem cerkiew posiada również boczne ołtarze św. Mikołaja, Matki Bożej oraz Chrystusa. Ikona w tym ostatnim pochodzi z 1664 i pierwotnie znajdowała się w starszym ikonostasie w tej samej świątyni. W prezbiterium znajduje się ponadto ołtarzyk z XVII-wieczną ikoną Chrystusa Nauczającego.
Aplikacja – wirtualny spacer po obiekcie
Cerkiew w Owczarach okala kamienny płot z murowaną dzwonnicą bramną. W dolnej części dzwonnicy znajduje się otwór do przejścia – stąd jej nazwa.
Budowla ma powierzchnię ok. 140 m². Stoi na fundamencie z bali. Jest długa na 20 i pół metra. W najszerszym miejscu ma 7 metrów. Świątynia składa się z babińca, nawy i prezbiterium. Każda części ma osobne zadaszenie. Nad babińcem wznosi się najwyższa wieża. Nad dachem nawy – średnia, a nad prezbiterium – najniższa. Wieże wieńczą kopulaste, obite blachą hełmy z żelaznymi krzyżami.
Ściany i dach cerkwi pokryto gontem, czyli zachodzącymi na siebie deseczkami. Prezbiterium ma 4 i pół metra szerokości, a nawa – 7. Rozdziela je bogato dekorowany ikonostas, czyli ściana z obrazów malowanych na desce – ikon. Ramę dla malowideł tworzą liczne kolumienki oplecione rzeźbionymi złotymi pnączami winorośli. Ikony ułożono w poziomych rzędach. Pierwszy od dołu stoi na podstawach, tak zwanych predellach. Pierwszy rząd to ikony namiestne. Idąc od lewej pierwsza jest ikona ze sceną Przemienienia Pańskiego, druga – to Matka Boża z małym Jezusem, trzecia – Chrystus jako władca z księgą. Czwarta ikona namiestna odnosi się do wezwania świątyni. W Owczarach to tak zwany Pokrow Bogurodzicy. Słowo pokrow oznacza opiekuńczy welon. Pomiędzy obrazami znajdują się półokrągło zwieńczone przejścia dla duchowieństwa. W środkowym umocowano złote skrzydła drzwi. To krata w formie gałązek winorośli. Oplatają one 6 malowanych medalionów z wizerunkami Ewangelistów oraz sceną Zwiastowania.
Drugi rząd ikon stanowi 12 kwadratowych obrazów przedstawiających święta w roku liturgicznym. Nad nimi znajdują się 3 ikony ze scenami męki i śmierci Jezusa: Niewiasty Niosące Mirrę, Chrystusa złożonego w grobie oraz Niewiasty u Grobu. Kolejne rzędy ikon tworzą półokrągło zwieńczone wizerunki apostołów i przedstawienia proroków po bokach krzyża z Chrystusem. Na prawo i na lewo od ikonostasu znajdują się ołtarze boczne. Zdobią je olśniewające złote i srebrne ramy, kolumny, zawijasy, a także figury świętych i aniołów. Okalają one święte obrazy. Malowidła zdobią także ściany. Po bokach wymalowano gałązki, ozdoby naśladujące rzeźby aniołów, a także płyty marmurowe i przyścienne filary.
W prezbiterium namalowano motywy geometryczne przypominające hafty, na przykład czerwone krzyżyki i gwiazdy. Pośród nich unosi się czterech aniołów o granatowo-czerwonych skrzydłach i Duch Święty w postaci białej gołębicy otoczonej złotymi promieniami.
